วโร วรญฺญูติคาถาวณฺณนา

[14] เอวํ ภควา ปริยตฺติธมฺเมน พุทฺธาธิฏฺฐานํ สจฺจํ วตฺวา อิทานิ โลกุตฺตรธมฺเมน วตฺตุมารทฺโธ ‘‘วโร วรญฺญู’’ติฯ ตตฺถ วโรติ ปณีตาธิมุตฺติเกหิ อิจฺฉิโต ‘‘อโห วต มยมฺปิ เอวรูปา อสฺสามา’’ติ, วรคุณโยคโต วา วโร อุตฺตโม เสฏฺโฐติ อตฺโถฯ วรญฺญูติ นิพฺพานญฺญูฯ นิพฺพานญฺหิ สพฺพธมฺมานํ อุตฺตมฏฺเฐน วรํ, ตญฺเจส โพธิมูเล สยํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา อญฺญาสิฯ วรโทติ ปญฺจวคฺคิยภทฺทวคฺคิยชฏิลาทีนํ อญฺเญสญฺจ เทวมนุสฺสานํ นิพฺเพธภาคิยวาสนาภาคิยวรธมฺมทายีติ อตฺโถฯ วราหโรติ วรสฺส มคฺคสฺส อาหฏตฺตา วราหโรติ วุจฺจติฯ โส หิ ภควา ทีปงฺกรโต ปภุติ สมติํส ปารมิโย ปูเรนฺโต ปุพฺพเกหิ สมฺมาสมฺพุทฺเธหิ อนุยาตํ ปุราณมคฺควรมาหริ, เตน ‘‘วราหโร’’ติ วุจฺจติฯ

อปิจ สพฺพญฺญุตญฺญาณปฺปฏิลาเภน วโร, นิพฺพานสจฺฉิกิริยาย วรญฺญู, สตฺตานํ วิมุตฺติสุขทาเนน วรโท, อุตฺตมปฏิปทาหรเณน วราหโรฯ เอเตหิ โลกุตฺตรคุเณหิ อธิกสฺส กสฺสจิ คุณสฺส อภาวโต อนุตฺตโรฯ

อปโร นโย – วโร อุปสมาธิฏฺฐานปริปูรเณน, วรญฺญู ปญฺญาธิฏฺฐานปริปูรเณน, วรโท จาคาธิฏฺฐานปริปูรเณน, วราหโร สจฺจาธิฏฺฐานปริปูรเณน, วรํ มคฺคสจฺจมาหรีติฯ ตถา วโร ปุญฺญุสฺสเยน, วรญฺญู ปญฺญุสฺสเยน, วรโท พุทฺธภาวตฺถิกานํ ตทุปายสมฺปทาเนน, วราหโร ปจฺเจกพุทฺธภาวตฺถิกานํ ตทุปายาหรเณน, อนุตฺตโร ตตฺถ ตตฺถ อสทิสตาย, อตฺตนา วา อนาจริยโก หุตฺวา ปเรสํ อาจริยภาเวน, ธมฺมวรํ อเทสยิ สาวกภาวตฺถิกานํ ตทตฺถาย สฺวากฺขาตตาทิคุณยุตฺตสฺส ธมฺมวรสฺส เทสนโตฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติฯ

เอวํ ภควา นววิเธน โลกุตฺตรธมฺเมน อตฺตโน คุณํ วตฺวา อิทานิ ตเมว คุณํ นิสฺสาย พุทฺธาธิฏฺฐานํ สจฺจวจนํ ปยุญฺชติ ‘‘อิทมฺปิ พุทฺเธ’’ติฯ ตสฺสตฺโถ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ เกวลํ ปน ยํ วรํ โลกุตฺตรธมฺมํ เอส อญฺญาสิ, ยญฺจ อทาสิ, ยญฺจ อาหริ, ยญฺจ เทเสสิ, อิทมฺปิ พุทฺเธ รตนํ ปณีตนฺติ เอวํ โยเชตพฺพํฯ อิมิสฺสาปิ คาถาย อาณา โกฏิสตสหสฺสจกฺกวาเฬสุ อมนุสฺเสหิ ปฏิคฺคหิตาติฯ

ขีณนฺติคาถาวณฺณนา

[15] เอวํ ภควา ปริยตฺติธมฺมญฺจ นวโลกุตฺตรธมฺมญฺจ นิสฺสาย ทฺวีหิ คาถาหิ พุทฺธาธิฏฺฐานํ สจฺจํ วตฺวา อิทานิ เย ตํ ปริยตฺติธมฺมํ อสฺโสสุํ, สุตานุสาเรน จ ปฏิปชฺชิตฺวา นวปฺปการมฺปิ โลกุตฺตรธมฺมํ อธิคมิํสุ, เตสํ อนุปาทิเสสนิพฺพานปตฺติคุณํ นิสฺสาย ปุน สงฺฆาธิฏฺฐานํ สจฺจํ วตฺตุมารทฺโธ ‘‘ขีณํ ปุราณ’’นฺติฯ ตตฺถ ขีณนฺติ สมุจฺฉินฺนํฯ ปุราณนฺติ ปุราตนํฯ นวนฺติ สมฺปติ วตฺตมานํฯ นตฺถิ สมฺภวนฺติ อวิชฺชมานปาตุภาวํฯ วิรตฺตจิตฺตาติ วีตราคจิตฺตาฯ อายติเก ภวสฺมินฺติ อนาคตมทฺธานํ ปุนพฺภเวฯ เตติ เยสํ ขีณํ ปุราณํ นวํ นตฺถิ สมฺภวํ, เย จ อายติเก ภวสฺมิํ วิรตฺตจิตฺตา, เต ขีณาสวา ภิกฺขูฯ ขีณพีชาติ อุจฺฉินฺนพีชาฯ อวิรูฬฺหิฉนฺทาติ วิรูฬฺหิฉนฺทวิรหิตาฯ นิพฺพนฺตีติ วิชฺฌายนฺติฯ ธีราติ ธิติสมฺปนฺนาฯ ยถายํ ปทีโปติ อยํ ปทีโป วิยฯ

กิํ วุตฺตํ โหติ? ยํ ตํ สตฺตานํ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธมฺปิ ปุราณํ อตีตกาลิกํ กมฺมํ ตณฺหาสิเนหสฺส อปฺปหีนตฺตา ปฏิสนฺธิอาหรณสมตฺถตาย อขีณํเยว โหติ, ตํ ปุราณํ กมฺมํ เยสํ อรหตฺตมคฺเคน ตณฺหาสิเนหสฺส โสสิตตฺตา อคฺคินา ทฑฺฒพีชมิว อายติํ วิปากทานาสมตฺถตาย ขีณํฯ ยญฺจ เนสํ พุทฺธปูชาทิวเสน อิทานิ ปวตฺตมานํ กมฺมํ นวนฺติ วุจฺจติ, ตญฺจ ตณฺหาปหาเนเนว ฉินฺนมูลปาทปปุปฺผมิว อายติํ ผลทานาสมตฺถตาย เยสํ นตฺถิ สมฺภวํ, เย จ ตณฺหาปหาเนเนว อายติเก ภวสฺมิํ วิรตฺตจิตฺตา, เต ขีณาสวา ภิกฺขู ‘‘กมฺมํ เขตฺตํ วิญฺญาณํ พีช’’นฺติ (อ. นิ. 3.77) เอตฺถ วุตฺตสฺส ปฏิสนฺธิวิญฺญาณสฺส กมฺมกฺขเยเนว ขีณตฺตา ขีณพีชาฯ โยปิ ปุพฺเพ ปุนพฺภวสงฺขาตาย วิรูฬฺหิยา ฉนฺโท อโหสิฯ ตสฺสปิ สมุทยปฺปหาเนเนว ปหีนตฺตา ปุพฺเพ วิย จุติกาเล อสมฺภเวน อวิรูฬฺหิฉนฺทา ธิติสมฺปนฺนตฺตา ธีรา จริมวิญฺญาณนิโรเธน ยถายํ ปทีโป นิพฺพุโต, เอวํ นิพฺพนฺติ, ปุน ‘‘รูปิโน วา อรูปิโน วา’’ติ เอวมาทิํ ปญฺญตฺติปถํ อจฺเจนฺตีติฯ ตสฺมิํ กิร สมเย นครเทวตานํ ปูชนตฺถาย ชาลิเตสุ ปทีเปสุ เอโก ปทีโป วิชฺฌายิ, ตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยถายํ ปทีโป’’ติฯ

เอวํ ภควา เย ตํ ปุริมาหิ ทฺวีหิ คาถาหิ วุตฺตํ ปริยตฺติธมฺมํ อสฺโสสุํ, สุตานุสาเรน จ ปฏิปชฺชิตฺวา นวปฺปการมฺปิ โลกุตฺตรธมฺมํ อธิคมิํสุ, เตสํ อนุปาทิเสสนิพฺพานปตฺติคุณํ วตฺวา อิทานิ ตเมว คุณํ นิสฺสาย สงฺฆาธิฏฺฐานํ สจฺจวจนํ ปยุญฺชนฺโต เทสนํ สมาเปสิ ‘‘อิทมฺปิ สงฺเฆ’’ติฯ